حدود سی دقیقه ی پایانی فیلم ، چنان انرژی ای از شما گرفته میشود که پس از پایان فیلم ، نفس عمیقی میکشید و یاد تمام سکانس های منزجر کننده و عذاب دهنده ی آن می افتید و بعد از چند روز یا چند ماه ، هوسِ دوباره دیدنش سراغتان می آید. این نگرش مازوخیستیِ ما از کجا نشات میگیرد؟ چیست که باعث میشود ما هم عذاب بکشیم و هم لذت ببریم؟ شاید با بررسی دقیق “دجال” به همین موضوع نیز دست یافتیم!

ابتدا باید سوتفاهمی که شامل بسیاری از فیدبک ها از جانب این فیلم است را کنار بگذاریم. بسیاری از فمینیست ها با حالتی معترضانه و به شدت خشمگین ، فیلم را تماما ضد زن میخوانند و نه تنها به فیلم ، که به فیلمساز هجوم میبرند و لبه ی تیز انتقاد هایشان را به طرف او میگیرند. بگذارید این را بگویم که هدف فون تریه ، اصلا زیر سوال بردن “زن” نیست ، که توهین به “بشریت” است… مسئله چیزی فراتر از زنان و موضوعی بزرگتر از عقاید فمینیستی است. تریه چیزی حدود صد دقیقه را به اختیار خود در آورده تا به وسیله دانش هنری و فرم هنری منحصر به فرد خود ، تمام عقاید و احساسات و تفکر خویش نسبت به موضوع “انسان و طبیعت” را در آن تخلیه کند و به نمایش بگذارد. هرچند میتوان از صحبت های وی برداشت هایی مبنی بر نگاه بدبینانه ی او نسبت به زنان پیدا کرد اما “دجال” ابدا ضد زن یا صفاتی از این قبیل را در خود نمیپذیرد.

فیلم در مورد زوجی است که به دلایل خاصی که به آنها اشاره خواهیم کرد ، اسم های  مشخصی ندارند. زوجی که در بدوِ فیلم مشغول عشقبازی اند و فرزند خردسالشان طبق حادثه ای ، و در عین بی توجهی والدین ، از پنجره سقوط کرده و میمیرد. از همین ابتدا ، فون تریه ، پایه ای ترین و بدیهی ترین کنش انسانی که شدیدا تحت سلطه ی طبیعت است را به روش خاص خود ، زیرسوال میبرد. تنها علتی که میتوان برای مرگ کودک در نظر گرفت “سکس” است. سکس ، که نماد حضور بشر و المانی از آفرینش انسان نیز هست ، اینجا نه تنها به خلق انسان ، که به مرگ آن (کودک) منجر میشود. سپس سه فصل اصلی فیلم آغاز میشوند که شاید بتوان آنها را مراحل زندگی انسانی نامید. اندوه ، درد و ناامیدی. سه عنصری که به نظر میرسد ثمره ی سکس و حضور آدمی است. چنین نگاه تیره و پوچی نسبت به زندگی ، تنها از پس مردِ افسرده ای چون لارس فون تریه بر می آید و تعجب برانگیز تر از آن ، ظرافتی است که در به نمایش در آوردن این عناصر سیاه توسط فیلمساز به کار گرفته شده. “برنت پلیت” به درستی در تحلیل خود از این فیلم مینویسد که “فون تریه سعی کرده است که تمام درختان و گیاهان و چمن ها ، سبز و خوش رنگ باشند اما همچنان در حال نابودی و سقوط…”.  قطعا این نگاهی است که فون تریه به پیرامون و طبیعت خود دارد. چشم اندازی جذاب و فریبنده که از درون مملو از سیاهی ها و نابودی هاست.

شخصیت مرد و زن ، به شیطنت آمیز ترین شکل ممکن پرداخته شده اند. اولا که هر دو فاقد نام و پیشینه ی عُرف شخصیتی در سینمای کلاسیک هستند. هر دو با کنشی جنسی در فیلم حضور پیدا میکنند و سپس تحت سلطه ی سیاهی های طبیعت ، به منفعل ترین شکل ممکن دچار گره های فکری/عاطفی میشوند. شخصا علاقه زیادی به کدگذاری یا کدبرداری از فیلم ها ندارم اما قابل انکار نیست که دجال ، مملوست از کد ها و نماد هایی که احتمالا نیازمند دانش قبلی اند تا به درستی فهمیده شوند. به طور مثال ، مرد و زنی که فیلم در باغی به نام “عدن” به آنها میپردازد ، یادآور افسانه ی معروف مذهبی ، آدم و حوا ست. چه بسا این فرضیه زمانی شدت میابد که شخصیت زن ، مسبب بلایایی است که بر سر مرد می آید و این زنِ ماجراست که تمام معضلات را یدک میکشد. تشابهی که بین این مسئله و اشتباهِ حوا در بهشت که منجر به زمینی شدنِ انسان شد را نمیتوان نادیده گرفت. ضمن اینکه انتخاب ویلیام دفو نیز خود حائز اهمیت خاصی است. او در سال 1988 در فیلم “آخرین وسوسه مسیح” به کارگردانی “مارتین اسکورسیزی” در قامت عیسی مسیح ایفای نقش کرد و به طور ناخودآگاه در دجال نیز ما را یاد آن نقشِ معنوی و پیامبرگونه ی خود می اندازد.

اما چه چیزی باعث شده که چنین فیلمی ، که میتوان شباهت هایی بین آن و فیلم “مادر” از دارن آرنوفسکی پیدا کرد ، کیلومتر ها از همتای خود (مادر) جلو تر باشد و علی رغم بازگویی یک اتفاق تاریخی/افسانه ای ، شاهکار قلمداد شود؟